Nizak rast, odnosno zaostajanje u linearnom rastu, postoji kod sve dece sa telesnom visinom ispod -2SD (ispod 3.percentila) za uzrast i pol.
Kada je neodložno ispitivanje u cilju otkrivanja poremećaja rasta?
- telesna visina manja od -2SD (ispod 3.percentila) za uzrast i pol;
- niska je brzina rastenja izmerena u periodu od najmanje 6 meseci bez obzira na telesnu visinu;
- telesna visina je manja od 25.percentila kada ispovremeno postoji odstupanje od ciljne visine (genetskog potencijala rastenja) za više od 5cm;
- deca rođena sa malom dužinom i težinom (prevremeno rođena ili sa intrauterusnim zastojem rasta) koja posle dve godine ne dostignu normalnu visinu, odnosno telesnu visinu u skladu sa visinom roditelja (odnosno sa ciljanom visinom).
CILJNA VISINA je očekivana visina koju će osoba dostići po završetku rasta. Izračunava se na osnovu pola deteta i visine roditelja.
DEČACI = majčina visina(cm) + očeva visina(cm) + 6,5 2
DEVOJČICE = majčina visina(cm) + očeva visina(cm) -6,5 2
Šta je uzrok poremećaja rasta?
Poremećaji rasta nastaju u različitim genetski uslovljenim bolestima, poremećajima ishrane, stečenim hroničnim oboljenjima hormonskim poremećajima ili u nepovoljnim socijalnim ili psihoemocionalnim okolnostima.
Istraživanja učestalosti i uzroka niskog rasta u razvijenim zemljama pokazala su da je kod većine dece sa niskom rastom (84-89%) reč o potpuno zdravoj deci sa različitim fiziološkim oblicima niskog rasta- oblicima normalnog niskog rasta; ovo su deca koja ne ispoljavaju druge znake bolesti ili poremećaja.
Patološki niski rast u razvijenom zemljama nalazi se svega kod 11-16% niske dece. Važno je napomenuti da, što je odstupanje od normale veće, veća je i verovatnoća da dete ima neki od patoloških oblika niskog rasta.
Šta su fiziološki oblici niskog rasta?
To su porodični ili genetski niski rast, porodično usporen ili konstitucionalni niski rast, ili kombinaciju ova dva.
Glavne karakteristike porodično niskog rasta (familijarni ili genetski niski rast) su:
- Normalna brzuina rastenja (na donjim percentilnim krivama);
- Koštana zrelost odgovara starosti deteta;
- Predskazana visina u odraslom dobu odgovara visini roditelja i drugih članova porodice.
Porodično (konsitucionalno) usporeno rastenje se karakteriše:
- Obično umereno niskim rastom (od -2SD do -2,5SD);
- Zaostajanjem u koštanom sazrevanju;
- Predskazana visina u odraslom dobu odgovara visini roditelja i drugih članova porodice.
- Roditelji (češće očevi) i bliski srodnici ove dece često su i sami u detinjstvu bili niskog rasta i kasnije ušli u pubertet.
Da bi se potvrdilo da se kod deteta radi o fiziološkom obliku niskog rasta, potrebno je isključiti bolesti i poremećaje koji mogu da dovedu do zaostajanja u rastu (pedijatar i, po potrebi, pedijatrijski endokrinolog). Takođe se na osnovu porodičnog modela rasta i početka puberteta može izračunati genetski potencijal za rast.
Šta je idiopatski nizak rast?
Označava nizak rast nepoznatog uzroka kod dece čija je visina ispod -2SD za uzrast i pol i koja imaju brzinu rastenja ispod proseka. Ova deca ne ispoljavaju druge poremećaje rasta, a testovi pokazuju normalan odgovor hormona rasta.
Koji su patološki uzroci niskog rasta?
Obuhvataju brojne i različite hronične bolesti i genetske poremećaje. Samo kod 5% dece uzroci niskog rasta su endokrinološki poremećaji. U brojnim bolestima nizak rast je glavna tegobas i osnovna klinička manifestacija.
- nedostatak hormona rasta
- hipotireoidizam
- rahitis, bolesti kostiju
- genetski poremećaji
- nizak rast prouzrokovan intrauterusnim zastojem rasta
- celijakija, inflamatorne bolesti creva
- terapija glikokortikoidima u većim dozama (astma, reumatske bolesti)
Prepoznavanje fizioloških oblika niskog rasta
Prepoznavanjem fizioloških oblika niskog rasta izbegavaju se opsežna, komplikovana i skupa ispitivanja. Zadatak lekara je da objasni roditeljima uzrok niskog rasta, da im predoči progniozu (najčešće povoljnu) u pogledu visine u odraslom dobu I otkloni nepotrebnu zabrinutost deteta I roditelja. Sa druge strane, rano otkrivanje onih uzroka poremećaja rasta I razvoja koji mogu da se leče poboljšava krajnji ishod lečenja I omogućava bolju prognozu.
Grafikoni i tabele antropometrijskih pokazatelja za sve uzraste za decu oba pola dostupni su na https://www.who.int/childgrowth/en
SD = standardna devijacija
