Nedonošče i najčešći zdravstveni problemi o kojima roditelji treba da se informišu. Izgled nedonoščeta zavisi od toga u kojoj nedelji zrelosti je rođna beba. Navodimo neke od mogućih zdravstvenih rizika I problema kod nedonoščadi. Česta reakcija roditelja kad vide prvi put svoje novorođenče, rođeno na vreme i sa prosečnom telesnom težinom, je “Jao kao je malo!”. Još je veća njihova zabrinutost i strah ako je dete rođeno pre vremena, pogotovu ako se nije očekivao prevremeni porođaj.
Kako izgleda nedonošče – prevremeno rođena beba?
U većini slučajeva, nedonošče je u odnosu na doneseno dete manje porođajne mase, dužine i obima glave. Što je nezrelije, to mu je glava veća u odnosu na telo, naročito u odnosu na tanke ruke i noge. Koža je tanka, crvena, ispod 27. nedelje je čak želatinozna. Često se na koži provide krvni sudovi. Mišići i potkožno masno tkivo slabije su razvijeni, tako da dete izgleda sitno i mršavo. Često su otečene gornje površine dlanova i tabana. Svuda po telu su primetne nežne, takozvane lanugo dlačice – koje se, inače, pred termin porođaja gube. Na rođenju je dete prekriveno zaštitnim sirastim mazom, koji je najizraženiji između 34. i 38. nedelje, a kasnije ga ima samo u pregibima. Veoma nezrelo nedonošče nema kožnih brazdi na tabanima, dok sa 32 nedelje ima jednu do dve brazde u prednjem delu tabana. Njihov broj postepeno raste sa sazrevanjem deteta, tako da pred porođaj u terminu one prekrivaju ceo taban.
Ušne školjke su tanke i mekane zbog nedostatka hrskavice, koja se postepeno razvija prema terminu porođaja. Bradavice mlečnih žlezda su jedva uočljive, bez razvijenog žlezdanog tkiva ispod njih. Spoljni polni organi su takođe nezreli: kod dečaka – semenici nisu spušteni u mošnice, koje su često nerazvijene, a kod devojčica – velike usne ne pokrivaju male, koje su relativno uvećane i “štrče”, što često zabrine roditelje.
Jako nezrelo nedonošče je mlitavo, sa opruženim rukama i nogama i ima oskudnu spontanu motoriku. Što je gestacija veća tonus (napetost) mišića se povećava, kao i spontana aktivnost deteta. Refleksna aktivnost se uspostavlja dosta rano: refleks sisanja je prisutan već sa 10 nedelja gestacije, a većina ostalih se javlja posle 20. nedelje, da bi sa 28 nedelja svi primitivni refleksi bili prisutni.
Ove karakteristike spoljnog izgleda i ponašanja služe pedijatru za kliničku procenu gestacijske starosti novorođenčeta.
Kako se vrši procena vitalnosti nedonoščeta?
Za procenu vitalnosti prevremeno rođene, kao i sve druge dece, dece koristi se Apgar skor. Imajući u vidu normalne karakteristike prevremeno rođene dece, jasno je da ova metoda nije pouzdana za nedonoščad, naročito onu veoma male gestacijske starosti. Sva ova deca imaju niži Apgar skor, jednostavno zato što ih njihova trenutna zrelost ograničava i to nikako ne znači da su pretrpeli porođajnu patnju.
Koji su mogući zdravstveni problemi prevremeno rođenih beba?
Ova deca rađaju se pre nego što su im organi nedovoljno razvijeni da bi samostalno funkcionisali, i zbog toga su podložna velikom broju problema. Po pravilu, kod manjih i ranije rođenih beba rizik od pojave komplikacija je veći.
Nezrele bebe zahtevaju boravak u inkubatoru i nadzor od strane obučenog osoblja, uz korišćenje aparata (monitora koji prate rad srca, disanje, koncentraciju kiseonika, krvni pritisak) a mnogima je potrebna I potpora disanja. Ipak, ne treba zaboraviti da veliki deo prevremeno rođenih beba, brzo i lako prebrodi komplikacije nakon rođenja i nastavi da se razvija i raste normalno.
Neki od problema koji se mogu javiti kod prevremeno rođenih beba su:
Loša termoregulacija
Zbog tanke kože i odustva potkožnog masnog tkiva ove bebe su podložne brzom rashlađivanju i u početku nisu sposobne da same postignu dobru regulaciju svoje telesne temperature. Stoga je izuzetno važno izbeći gubitak toplote na rođenju (brisanje, kapica, tople pelene) i odmah smestiti nedonošče u inkubator ili pod drugi izvor toplote. Preporučuje se da se bebe izuzetno male težine odmah po rođenju stave u posebne sterilne kese koje sprečavaju gubitak toplote. Ukoliko je stanje deteta stabilno, kontakt koža-na-kožu sa majkom pomaže mu da održi normalnu temperaturu tela.
Metabolički poremećaji
Najčešće nizak nivo šećera u krvi, a često i kalcijuma i drugih elektrolita. Jedan od problema je i uzimanje krvi za različite laboratorijske analize, koje su ovoj deci potrebne nekada i više puta dnevno. Prevremeno rođeno dete ima malu ukupnu količinu krvi i izuzetno je važno da se koriste tzv. mikrometode, za koje je potrebna veoma mala količina krvi.
Problemi sa disanjem
Najčešći problem kod prevremeno rođenih beba, koji nastaje ubrzo nakon rođenja je otežano disanje, usled nedovoljne razvijenosti pluća i slabosti mišića. Do problema sa disanjem najčešće dolazi zbog nedostatka određenih supstanci u plućima ili nedovoljne razvijenosti pluća. Beba počinje glasno da stenje, ubrzano i nepravilno diše, diše sa naporom.
Ova deca zahtevaju primenu kiseonika, a često i aparata za potporu disanja. Primena surfaktanta (supstance koja im nedostaje u plućima za normalno disanje) neposredno po rođenju i kasnije u toku lečenja, kao i savremene metode mehaničke ventilacije su ogroman pomak poslednjih decenija koji spasava živote ovih beba.
Prestanak disanja (Apnea)
Kod veoma rano rođenih beba može doći do kraćeg prestanka disanja, prilikom kojeg otkucaji srca uspore, koža postane bleda i poplavi. Do ovog problema dolazi usled nedovoljnog razvitka dela mozga koji kontroliše refleks disanja. Kod razvijenijih beba, apnea se ređe javlja, dok se kod veoma malih beba može javiti u češćim razmacima, što može zahtevati stimulaciju, lekove, dodatni kiseonik ili upotrebu pomoćnih sredstava za disanje.
Problemi sa hranjenjem
Prisutni su u većoj ili manjoj meri kod sve prevremeno rođene dece. Izrazito malim bebama potrebna je u početku parenteralna ishrana (unos hranljivih materija i tečnosti putem vene). Dokazano je da na preživljavanje ovih beba utiče što raniji početak hranjenja na usta minimalnim količinama majčinog mleka.
Žutica
Blaga žutica nakon rođenja može se javiti i kod velikog broja normalno rođenih beba, ali je kod nedonoščadi mnogo ozbiljnija i učestalija. To je jedan od razloga zašto ne treba žuriti sa otpustom iz porodilišta ovih beba, čak i kad nemaju druge zdravstvene problem.
Anemija (malokrvnost)
Veliki broj nedonoščadi može imati nedostatak crvenih krvnih zrnaca (eritrocita) u krvi, koji su potrebni za prenošenje kiseonika u organizmu. Anemija se javlja jer bebe ne stvaraju ili veoma sporo stvaraju nove krve ćelije; ovo stanje može zahtevati transfuziju eritrocita.
Nizak krvni pritisak
Usled infekcija, gubitka krvi ili tečnosti, ili lekova koje je majka primala pre porođaja, kod nedonoščadi se često može javiti nizak krvni pritisak. On se reguliše povećanjem unosa tečnosti u organizam bebe, a u težim slučajevima mogu se koristiti i neki lekovi.
Infekcije
Zbog nedovoljno razvijenog imunološkog sistema, prevremeno rođene bebe su veoma podložne različitim infekcijama. Prevremeni prelazak iz zaštićene, sterilne sredine materice u “neprijateljski svet” čini ovu decu osetljivom čak i na bakterije koje su normalno prisutne na našem telu ili u okolini.
Infekcije se na bebu mogu preneti preko majke još pre rođenja, kao i tokom porođaja, a mogu nastati i nakon rođenja; veliki je rizik od infekcija u bolničkoj sredini. Infekcije mogu napasti bilo koji deo tela bebe, i leče se pomoću antibiotika i drugih lekova; one su jedan od najvećih izazova u mukotrpnoj borbi za preživljavanje ove dece.
Otvoreni arterijski kanal (Ductus arteriosus persistens)
Arterijski kanal je krvni sud koji spaja plućnu arteriju sa aortom, a služi da bi se omogućila normalna cirkulacija i disanje dok je beba u stomaku majke, zbog toga što plod dobija kiseonik preko krvi majke, a ne preko vazduha. Nakon bebinog rođenja funkciju disanja preuzimaju pluća i arterijski kanal bi trebalo da se sam zatvori.
Kod prevremeno rođenih beba arterijski kanal može ostati otvoren, i može izazvati povećanje dotoka krvi u pluća i samim tim pojavu povišenog pritiska u plućima, što izaziva teškoće sa disanjem, a u težim slučajevima i prestanak rada srca. U većini slučajeva ovaj problem se leči uz pomoć lekova, međutim nekada se mora zatvoriti i hirurškim putem.
Moždano krvarenje i oštećenje bele mase
Specifičnost građe krvnih sudova i krvotoka prevremeno rođenih beba utiče na pojavu moždanog krvarenja ili oštećenja bele mase (leukomalaciju). Do ovoga dolazi usled promena krvnog pritiska i koncentracije kiseonika, a sve je više saznanja da i događaji pre rođenja (infekcija) mogu uticati na njihov nastanak.
Dijagnoza se postavlja ultrazvučnim pregledom, koji je moguće obaviti i dok je beba u inkubatoru, i po potrebi ponavljati. Sve je više dokaza da je ovoj deci neophodna i magnetna rezonanca, za praćenje i procenu rizika od posledica.
Prematurna retinopatija
Prematurna retinopatija predstavlja neprirodan rast krvnih sudova mrežnjače (retine) u oku bebe. Ovo je veoma ozbiljna komplikacija koja se najčešće javlja kod beba veoma male težine, i može dovesti do ozbiljnih oštećenja mrežnjače, a u nekim slučajevima i do gubitka vida. Prematurna retinopatija leči se hirurškim putem, laserskom metodom. Važno da se otkrije već u prvim danima nakon rođenja, zbog čega postoji jasno definisan protokol oftalmoloških pregleda I daljeg praćenja sve prevremeno rođene dece, kao i dece čija je težina na rođenju manja od 2000gr.(skrining retinopatije).
Ovo je relativno mlada bolest, tako da se još uvek se sigurnošću ne može tvrditi zašto do nje dolazi. Dokazano je da nagle promene koncentracije kiseonika u krvi i izlaganje visokim koncentracijama kiseonika neposredno po rođenju predstavljaju rizik. Ova saznanja su jedan od razloga zašto se danas kiseonik kod prevremeno rođene dece primenjuje oprezno, strogo prema protokolima. Ipak, izgleda da i drugi faktori, pre sveda infekcija, koja je nastala još pre reođenja deteta, takođe imaju udela u nastanku ove komplikacije, kao i drugih najtežih komplikacija (bronhopulmonalne displazije I cerebralne paralize).
